Raport z badania użytkowników ISO 14001
Podsumowanie głównych wyników
Drugie badanie użytkowników dotyczące aktualnej normy środowiskowej ISO 14001:2015 rozpoczęło się we wrześniu 2021 roku. Pierwsze badanie miało miejsce w 2013 roku w okresie poprzedzającym "dużą rewizję" z 2015 roku.
W obecnym badaniu wzięło udział około 3000 uczestników z 91 krajów na całym świecie. Wśród nich byli użytkownicy wdrożonego (6%) lub akredytowanego certyfikowanego (94%) systemu zarządzania środowiskowego, ale także taka sama liczba zainteresowanych firm i innych zainteresowanych stron, takich jak konsultanci i jednostki certyfikujące.
Ankieta dotyczyła kluczowych kwestii i przyszłych wyzwań związanych z zarządzaniem środowiskowym. Pierwsza część dotyczyła rewizji normy ISO 14001 z 2015 r., która ponownie potwierdziła to, co było widoczne w praktyce od czasu jej publikacji: Najwięcej trudności pojawia się w związku z następującymi wymaganiami normy:
- Uwzględnienie cyklu życia produktu (52%)
- Ryzyko i szanse związane z aspektami środowiskowymi i wpływem na środowisko (32%)
- Kontrola procesów zlecanych na zewnątrz (28%)
Korzyści z ISO 14001
Tutaj stało się jasne, że użytkownicy przypisują znaczne korzyści normie środowiskowej. W szczególności w odniesieniu do
- Spełniania wymogów prawnych i innych wiążących zobowiązań,
- Poprawy efektywności środowiskowej oraz
- Zaangażowanie najwyższego kierownictwa w zarządzanie środowiskowe.
Inne wymieniane korzyści to
- Spełnienie oczekiwań zainteresowanych stron,
- Poprawa wizerunku publicznego,
- Osiągnięcie celów strategicznych oraz
- integracja z procesami biznesowymi.
Według użytkowników szczególnie pomocny okazał się zarówno załącznik A do normy środowiskowej, jak i wytyczne ISO 14004 dotyczące ustanawiania, wdrażania, utrzymywania i doskonalenia systemu zarządzania środowiskowego. Potwierdza to założenie, że kompleksowe wsparcie jest istotnym aspektem skutecznego wdrażania wymagań normy i jest odpowiednio poszukiwane.
Wsparcie dla konkretnych kwestii środowiskowych
Pytanie o zainteresowanie doradztwem w zakresie wprowadzenia systemu zarządzania środowiskowego ujawniło zapotrzebowanie na praktyczne raporty i dodatkowe przewodniki dotyczące wdrażania wśród nieco mniej niż połowy respondentów.
Szczególny nacisk położono na konkretne tematy środowiskowe, takie jak
- Ochrona klimatu
- Zarządzanie materiałami i odpadami
- Zarządzanie recyklingiem
- Zarządzanie chemikaliami
- Prawo ochrony środowiska
- Ochrona wód
- Jakość powietrza
- Bioróżnorodność.
Nieco mniej niż jedna trzecia uczestników wskazała na zainteresowanie dalszym wsparciem. W szczególności w formie odrębnego standardu
- w zakresie radzenia sobie ze zmianami klimatycznymi
- w zakresie gospodarki odpadami
- W zakresie gospodarki o obiegu zamkniętym (jest to już w toku jako część serii ISO 14002).
Biorąc pod uwagę wyniki ankiety, wydaje się, że nie ma obecnie dalszej potrzeby opracowywania dodatkowych standardów zorientowanych ekologicznie.
Analiza szczegółowych wyników
Przyglądając się szczegółowo niektórym wynikom, można zidentyfikować szereg przyczyn tendencji organizacji posiadających certyfikat ISO 14001 uczestniczących w badaniu: "nie" dla kompleksowej rewizji i "tak" dla większego wsparcia. Tak więc głównym argumentem przemawiającym za certyfikatem ISO 14001 jest (bezpieczne) wypełnienie zobowiązań prawnych (75%, dalej "bardzo" lub "bardzo istotne").
Odpowiada to odpowiedziom na pytanie o wartość systemu zarządzania środowiskowego, gdzie pewność prawna również zajmuje pierwsze miejsce z 75%. Na szczycie listy znajduje się również zmniejszenie (finansowego) ryzyka związanego z wpływem na środowisko (76%) i spełnienie wymagań klientów (77%). Wszystkie te argumenty niekoniecznie wskazują na wprowadzenie koncepcji wyzwań przyszłości.
Z drugiej strony, tylko 14% respondentów twierdzi, że wymaga od jednego lub więcej swoich dostawców wdrożenia systemu zarządzania środowiskowego w celu uwzględnienia cyklu życia w łańcuchu dostaw. Z kolei ~40% respondentów twierdzi, że identyfikuje aspekty środowiskowe niektórych działań, produktów lub usług swoich dostawców i przekazuje im własne wymagania środowiskowe.
W tym przypadku wprowadzenie Koncepcji Wyzwań Przyszłości byłoby dodatkowym zadaniem, a nawet przeszkodą. Idąc dalej tym tropem: Tylko 35% ankietowanych firm twierdzi, że poprawa efektywności środowiskowej ich dostawców ma wysoką lub bardzo wysoką wartość.
Przyszłe zadania systemów zarządzania środowiskowego
Na pytanie, w jakim stopniu i z jaką intensywnością Komitet Techniczny ISO/TC 207* powinien zająć się pięcioma nowymi koncepcjami zarządzania środowiskowego (Future Challenge Concepts) opublikowanymi w raporcie komitetu 2020 podczas następnej rewizji, wśród osób niebędących użytkownikami normy była niewielka większość. Chcieli oni bardziej rygorystycznych wymagań w odniesieniu do dwóch tematów:
- Identyfikacja aspektów środowiskowych w łańcuchu dostaw lub cyklu życia produktu
- Promowanie odpowiedzialności środowiskowej w organizacjach i zaangażowanie pracowników.
Z drugiej strony, użytkownicy standardu koncentrowali się głównie na dalszych informacjach i większej jasności w odniesieniu do istniejących wymagań, a także na dodatkowym wsparciu.
* Komitet Techniczny ISO/TC 207 spotyka się corocznie w celu dalszego rozwoju serii norm środowiskowych ISO 14000ff. Członkowie omawiają i aktualizują przyszłe wymagania różnych norm. Kluczowe obszary działań w raporcie Future Challenges Report 2020 obejmują identyfikację aspektów środowiskowych w łańcuchu dostaw, promowanie kultury odpowiedzialności środowiskowej, zaangażowanie pracowników w zarządzanie środowiskowe, integrację systemu zarządzania środowiskowego oraz zewnętrzne raportowanie celów środowiskowych.
Rewizja ISO 14001 – Wnioski z bieżącego przeglądu
Większość respondentów (głównie użytkowników standardów) chciałaby widzieć większe wsparcie w spełnianiu istniejących wymagań standardów, ale raczej nie widziałaby żadnych daleko idących zmian w wyniku ewentualnej rewizji (źródło: Raport z ankiety użytkowników 2021).
Rolę w takim podejściu może odgrywać fakt, że znacznie ponad połowa ankietowanych użytkowników to specjaliści ds. zarządzania środowiskowego, którzy muszą wdrożyć nowe wymagania w praktyce. Jak wynika z ich własnych wypowiedzi, ponad dwie trzecie użytkowników standardów potrzebowało ponad sześciu lat na wdrożenie swojego systemu zarządzania środowiskowego, co sugeruje ogromny nakład pracy.
Stwierdzenia te odnoszą się również do tak zwanych koncepcji przyszłych wyzwań normy ISO/TC 207, które dostarczyłyby wystarczającego materiału do rewizji normy środowiskowej. Jednak zauważalne odrzucenie tych koncepcji wśród standardowych użytkowników mogło wynikać także z faktu, że były one dotychczas mało znane.
Niemniej jednak ISO/TC 207 zapoczątkowała obecnie rewizję ISO 14001. Jednakże, zgodnie z życzeniami użytkowników normy, ta „drobna rewizja” nie będzie zawierać żadnych zmian istotnych dla wymagań. Zmieniona norma ISO 14001 ma się pojawić jesienią 2025 r.
